شناسایی ویژگیهای فلزکاری غرب ایران در سده های 6 و 7 هجری

سده های ششم و هفتم هجری، یکی از درخشانترین دورههای تاریخ فلزکاری ایرانی است. در این دوره تغییراتی اساسی، در فن ساخت و تزیین آثار فلزی روی داده است که استفاده گسترده از شیوه ورقکاری در کنار روش ریختهگری برای تولید آثار، و کاربرد فن ترصیع برای تزیین آنها از جمله این تحولات بهشمار میرود. با آنکه مدارک موجود و تحقیقات صورتگرفته تأثیر فلزکاری خراسان بزرگ در قرن ششم و جزیره در قرن هفتم هجری را در بروز این تحولات روشن کرده، نقش فلزکاری دیگر نواحی ایران بزرگ، از جمله ولایات غربی آن، هنوز بهدرستی تبیین نشده است. از این رو هدف از انجام رساله کنونی دستیابی به دانش تاریخهنری قابل اتکایی است که بتواند وضع مبهم فلزکاری غرب ایران در سدههای شش و هفت هجری را اندکی روشنتر نماید و آثار و تولیدات کارگاههای آن را شناسایی کند. بدین منظور و برای رسیدن به نتایج دقیقتر، یافتههای این رساله به دو بخش پیش و پس از هجوم مغول تقسیم شده است؛ در هرکدام از این دو بخش برای انتساب اشیا و نمونههای جمعآوری شده به غرب ایران، بیشتر از روش سبکشناسی و تحلیل ویژگیهای تزیینی آثار بهره گرفته شده است. نتایج بهدست آمده از تحلیل مدارک و شواهد بخش اول نشان میدهد که تولیدات فلزکاری غرب ایران از ابتدای قرن ششم هجری تا هجوم مغول، اگرچه در آغاز زیر نفوذ زیباییشناسی مکتب خراساناند، در دهههای نخستین قرن هفتم هجری سبک متمایزی را بروز میدهند که از مهمترین ویژگیهای آن، میتوان به نزدیکی شیوه تزیین آثار فلزی به شیوه نقاشی سفالینهها در این تزیینات اشاره کرد. تحلیل سبکشناختی مدارک مادی ارائهشده در بخش دوم نیز، حاکی از بروز سبک کاملاً جدیدی در فلزکاری غرب ایران پس از هجوم مغول است که کاربرد نقوش هندسی بهویژه نقوش گرهچینی برگرفته از تزیینات معماری، استفاده از اسلیمیهای قاعدهمند و پیچکهای ماشینی بیروح در متن تزیینات و در آخر ابداع و بهکارگیری شیوه جدیدی در ترسیم پیکرهها و بهویژه پیکره شادنوشان و رامشگران، از جمله مهمترین ویژگیهای این مکتب جدید به شمار میرود.